[Gastbijdrage] ‘Maar wanneer is er nou sprake van dementie?’ Deze vraag krijg ik vaak als specialist ouderengeneeskunde, een dokter gespecialiseerd in ziekte en functioneren van ouderen. Er zijn geheugenklachten, het functioneren gaat achteruit en de partner of een ander familielid, mantelzorger wil weten waar hij/zij aan toe is. Het is belangrijk om te weten wat er scheelt en hoe je hulp kunt zoeken. Ook om fijner zelfstandig te blijven leven. Voor Alleszelf.nl ga ik in op deze diagnostiek en de hulpmogelijkheden. Hebt u nog andere suggesties? Deel die onder dit artikel!
Verantwoording
Dit is het eerste blog van een drieluik over dementie. In een tweede bericht leg ik uit hoe agitatie (bijvoorbeeld onrust of spanning) ontstaat bij mensen met dementie en wat je daaraan kan doen. Tot slot volgt een bijdrage over omgaan met machteloosheid en het accepteren van gevaren en zorgtekort voor naasten.
Dementie. Ja of nee?
Er is niet altijd sprake van een dementie. Vergeetachtigheid of haperingen in het denken, het niet meer op namen kunnen komen of het kwijtraken van concentratie kan ook komen door lichte hersenschade bij hoge bloeddruk (invloed CBD) of roken. Net zoals bij veel ouderen de nieren minder goed werken door lichte vaatschade in de nieren, zo kan ook de hersenfunctie verminderen.
Meneer Jansen is 80 jaar en vergeet soms afspraken, hij kan zijn post niet meer goed bijhouden en zijn dochter voelt zich toenemend verantwoordelijk de zaken te regelen en over te nemen. Dat leidt dan weer tot onenigheid en de dochter heeft de huisarts met wanhoop gevraagd: wordt mijn vader dement?
De oorzaak onderzoeken
Als er rust is en duidelijkheid in de situatie dan kan iemand goed functioneren. Op het moment dat er sprake is van vermoeidheid, veel dingen tegelijk, emoties of onverwachte situaties ‘hapert’ het brein.
Andere oorzaken voor vergeetachtigheid en verminderd denkvermogen zijn bloedarmoede, schildklierproblemen, depressie, vitaminegebrek, te weinig om handen hebben of juist overspannen zijn. Ook een belangrijke oorzaak om naar te kijken is het gebruik van medicatie. Een goed onderzoek inclusief lichamelijk onderzoek, bloedonderzoek en sociaal-psychisch onderzoek is dan geen overbodige luxe.
Moet iedereen die niet meer op namen kan komen naar de dokter? Nee, natuurlijk niet. Maar als je er onverzorgd uitziet, afspraken vergeet of moeite hebt met een apparaat bedienen terwijl dat een paar jaar terug niet zo was, is dat een belangrijk ‘niet pluis’-symptoom. Ook het verdwalen op vakantie, achterdochtig worden, geen initiatief meer tonen zijn symptomen die een onderzoek rechtvaardigen.
Slecht nieuws
Als de gezondheid in kaart is gebracht en er blijkt sprake van dementie, of milde geheugenklachten… Wat dan? Er is sprake van ‘een dementie’ als:
- er sprake is van vermindering in denkvermogen
- die het functioneren ernstig aantast
- en waarvoor geen andere oorzaak is.
Dat is een hele nare aandoening, die veel invloed heeft op de persoon zelf en op diens naasten. Het luidt een laatste levensfase in van gemiddeld zo’n tien jaar. Uiteindelijk bestaat er gehele afhankelijkheid en, ik kan het niet mooier maken, met de dood tot gevolg.
Dementie: Behandeling en goed leven
Dementie is een aandoening waarbij juist in het begin goed leven mogelijk is. Er is geen pilletje om alle klachten te doen verdwijnen. Maar je kan veel doen aan verminderen klachten en behoud van welzijn. Bijvoorbeeld door je aan te passen of je te ontwikkelen. Of er nu sprake is van milde geheugenklachten of een beginnende dementie. In beide situaties is het belangrijk om te leren hoe je ondanks achteruitgang kan blijven functioneren en plezier hebben.
- Vaste gewoontes en in beweging blijven verminderen de last van geheugenklachten.
- Tijd nemen is nodig voor verwerking en rouw, uiteindelijk helpt dat in behoud van leefplezier. Soms helpt muziektherapie, voetzoolreflexmassage of een andere vorm van gerichte niet op denken gerichte aandacht.
- Sociale contacten met de mensen om je heen behouden in plaats van uit de weg gaan, is een uitdaging, maar voorkomt eenzaamheid.
- Door na te denken wat belangrijk voor je is, kun je hoofd- en bijzaken beter onderscheiden en regie houden
- Activiteiten aangaan die je gevoel aanspreken in plaats van je denkvermogen zoals muziek, dans, wandelingen, gesprekken en contact met geliefden, samen eten, kunst kijken, elkaar aanraken…
Zo onderzocht de Stanford-universiteit een 101-jarige, die ondanks haar vasculaire dementie bijna 400 pianostukken uit het hoofd kan spelen! ‘Ze leek zo broos. Maar achter de piano was ze dat helemaal niet. Daar zat ze vol met levenslust.’, aldus de onderzoeker.
Vraag hulp en advies
Aarzel niet om hulp en advies te vragen aan lotgenoten of je huisarts of andere professionals. Psychosociale steun van lotgenoten en hulp van professionals helpt. Juist om het zelfvertrouwen te behouden en eenzaamheid te voorkomen. Maar ook om keuzes te maken en zelfstandig te blijven. Vooral bij beginnende dementie. Hierin is veel te winnen!
Bij meneer Jansen was er geen sprake van dementie. Hij was een boekhouder met lichte overzichtsproblemen bij een voorgeschiedenis van veel hart- en vaatziektes. Het belangrijkste resultaat uit het onderzoek: Een altijd al gespannen vader-dochter verhouding samen met behoefte aan autonomie en controle. Bij het vinden van een boekhouder die niet overneemt maar meedenkt was meneer het meest geholpen. Via welzijn op recept kreeg meneer begeleiding in het vinden van een sportschool en een biljartplek. Met dochter is afgesproken dat zij jaarlijks een keer meekomt met haar vader. Voor een bloeddrukcontrole, gewichtsmeting en gesprek met de praktijkondersteuner van de huisarts.
Uw ervaring?
Welke tips en ervaring heeft u met het signaleren van de eerste breinklachten? Of met goed leven met dementie? Deel ze hieronder in een reactie. Ik ben, ook vanuit mijn werk voor Familysupporters, erg benieuwd. Alvast bedankt!
Wilt u elke 2 weken een gratis update ontvangen zoals dit artikel over dementie en haperende hersenen? Klik hier en schrijf u in voor onze nieuwsbrief.
Ik werk als specialist ouderengeneeskunde voor Familysupporters Amsterdam. Op verwijzing van huisarts, verpleging of familie kijk en denk ik mee rond diagnose, zorgsituatie en mogelijkheden voor verbeteren gezondheid en leefplezier bij complexe ouderenproblematiek.
Hallo. Sinds ongeveer een jaar maak ik me zorgen om mijn 85-jarige zus, die de laatste tijd vaak dingen vergeet, zoals afspraken, die ze niet genoteerd had. Ze is altijd erg zelfstandig en actief geweest, maar een paar maanden geleden kreeg ze last van duizelingen, die ze eerder heeft gehad maar niet zo intensief als deze keer. Een bekend fenomeen, ze wist precies de naam a.d.h. van een papier en het moest vanzelf overgaan. Dat had de huisarts gezegd en hij kon er niets aan doen. Dit maakte dat ze niet meer het huis uit durfde. Ik heb samen met haar, na wat aandringen en ervaringen van mijn andere zus van 87 een soort boodschappenwagentje voor haar gekocht, waar ze ook steun aan heeft. Langzamerhand leerde ze hiermee omgaan en ging ze weer zelfstandig boodschappen doen. Maar ze bleef erg onzeker en ik raadde haar aan om vervoer van Valys en Avan aan te vragen, om weer naar afspraken te kunnen gaan en er nog eens een dagje uit te kunnen gaan wat ze altijd graag deed maar er nu niet meer van komt. Maanden hebben we het erover gehad en ze hield het altijd af terwijl ze in eerste instantie er wel voor voelde. Toen ik met de papieren bij haar kwam om het aan te vragen zei ze het echt niet te willen en er geen “recht op had”. Ze is behoorlijk eigenwijs en heeft sterke principes, die ik en de familie niet altijd terecht vinden en dit dus ook niet. Ze komt bijna nooit bij de huisarts omdat ze nooit echt iets mankeerde en ze zegt “die kent me nauwelijks en ze moeten een verklaring van hem hebben”, wat niet klopt, alleen de naam, wat gebruikelijk is bij dit soort dingen. Maar ik kan het haar niet uitleggen want ze is wantrouwig en gelooft me niet. We zitten dus in een impasse naar mijn idee en ik heb het nu maar laten rusten, want ze werd kwaad en overstuur als ik of een ander familielid erover begon. Ze zegt graag met de trein/bus te reizen en dat best te kunnen, maar ze doet het niet als het ter sprake komt omdat ze onzeker is en komt de deur dus niet meer uit, behalve voor boodschappen. Ze woont gelukkig vlakbij een winkelcentrum.
Ik heb het verhaal zo kort mogelijk gehouden, maar er spelen natuurlijk allerlei kleine dingen.
Hoe moeten we hier nu mee omgaan?
Vriendelijk dank.
Beste Josee (en meelezers),
Niet pluis symptomen uit je verhaal zijn: niet genoteerde afspraken vergeten, onzekerheid, het afhouden van activiteiten en boos worden van uw bemoeienis. Maar deze symptomen zijn nog weinig concreet en ernstig en kunnen ook passen bij angst.
Bovendien, wat heel gunstig is, is dat uw zus het boodschappenwagentje heeft geaccepteerd en dat gebruikt. En dat ze ondanks de onzekerheid zelf boodschappen doet.
Veel ouderen vermijden activiteiten uit angst voor vallen. Dat is jammer want ‘use it or loose it’ door vermijding gaat het functioneren achteruit. En angst (bijv. angst voor vallen, drukte of beroving) is relatief goed behandelbaar door oefeningen.
Angst om te falen en vermijding van moeilijke situaties en onduidelijke verklaringen kunnen ook voorkomen bij beginnende dementie. Zo hoor ik vaak kritiek over een klaverjas-groep of leesclub, die verbloemt dat iemand het niveau niet meer aan kan.
Als er bij uw zus sprake is van verminderd denkvermogen en vermijding van situaties waarbij ze zich onzeker voelt (de duizelingen zijn dan de geaccepteerde smoes, maar het gaat om geestelijke onzekerheid) zou u haar huisarts kunnen bellen om uw zorg te delen.
U kunt ook meer concrete voorbeelden verzamelen waarbij u denkt dat uw zus in functioneren en gedrag veranderd is.
De huisarts mag u geen informatie over uw zus geven, maar u mag hem wel informeren. De huisarts kan dan een aantekening maken en evt. actie ondernemen.
Acties kunnen zijn: een oproep voor een consult, het beoordelen van het geheugen bij het eerstvolgende contact, het inschakelen van een praktijkondersteuner, of evt als een 2e stap een specialist ouderengeneeskunde vragen om mee te kijken/denken.
Tot slot, voor familie en (mantel)zorgers is eigenwijsheid en lastige eigenschap in tijden dat iemand zorg nodig heeft. Vaak heeft die eigenwijsheid in het verleden ook veel goeds en veel zelfstandigheid opgeleverd en is het bepalend voor iemands leven, het is ook vaak een teken van doorzettingsvermogen en manier om lang ‘alles zelf’ te kunnen doen.
Maar bij eigenwijze mensen moet je als zorgverlener vaak veel accepteren omdat het tegen iemands zijn eigen mening/gevoel ingaan meer ellende geeft dan dat het oplevert.
Soms helpt het wat meer directief te zijn (‘ kom we gaan … ‘ in plaats van ‘wil je meegaan?’), soms helpt humor, soms helpt het om te beseffen dat iemand recht heeft op foute beslissingen maken, soms helpt het als een ander het vraagt, maar dat is een aardig puzzeltje.
Als het u niet lukt om hulp voor u zus te regelen kunt u kijken hoe u zelf daar mee om kan gaan. Stel uzelf vragen: Wat is het ergste wat kan gebeuren Wat zijn handige afspraken om wel met u zus te maken? Wat helpt om samen leuke dingen te doen? Wat vindt u zelf prettig? Waar ligt voor u de grens in wat acceptabel is. Heeft u iemand met wie u dit kunt bespreken en de zaken op een rij te zetten?
Groet,
Annetje
Man 81 jaar, woont zelfstandig samen met even oude vriendin in eengezinswoning. Wij merken dat namen van personen opeens ‘weg’ zijn en later opeens weer ‘aanwezig’. Boodschappen, koken, korte vakanties in Nederland geven geen problemen met wat planning. We zijn slecht ter been. Afspraken worden opgeschreven in agenda, die uitgeprint boven de ontbijttafel hangt. Bij het ontbijt even spieken en vergeten komt (nog?) niet voor. Maar spieken is noodzakelijk. Soms moet ik even kijken welke dag het is op de agenda. Eten is gestructureerd in een weekmenu geperst, eten doen we met regelmaat. Tot voor kort stelde ik boekjes samen met een historisch motief. Dit blijkt moeilijker geworden. Een veelheid aan gegevens moet dan geordend met een ‘rode draad’ gerubriceerd worden. Ik verlies de grip op de samenhang, als ik me ‘ingraaf’ in gegevens en die orden, blijken voorliggende gegevens achter de horizon van mijn bewustzijn weg gezakt te zijn. Opnieuw hier in verdiepen en dan blijken na een paar weken de eerdere gegevens alweer vervaagd. Dit was een jaar of zo geleden niet het geval. Zo was ik steeds opnieuw de materie aan het opdiepen, een perpetuum mobile dat me ongelukkig begon te maken. Hieraan aanpassend een streep onder het redigeren gezet. De helft van mijn boeken (650 titels op historisch gebied) aan geïnteresseerde vrienden toebedeeld en de woonkamer overzichtelijker ingedeeld met opruimen van kasten met inhoud. De vrij gekomen wand wordt nu in beslag genomen door een slimme giga tv, mijn venster op de wereld met verbinding met het internet. Ik ga steeds meer tv kijken (’s avonds) naar steeds meer uiteenlopende zaken. Ik wordt wat passiever, maar ja dat past in het rijtje van sneller vermoeid, verminderd reactievermogen, slechter gehoor, enz. Laatste maanden brengen plotselinge duizelingen met valgevaar wat onrust in het gemoed, maar grosso modo heb ik een mooi leven. Alleen die langzaam toegenomen vergeetachtigheid, moet ik me zorgen maken?
Met vriendelijke groet, Rien Romijn
Beste historie liefhebber,
In uw verhaal vind ik het prachtig om te lezen hoe u pro-actief uw leven aanpast aan een minder flexibel brein.
Voor het slechter ter been zijn en de duizelingen is de beste remedie om toch vooral zo veel mogelijk te blijven bewegen. Een korte avondwandeling na het eten is een investering die zich op latere leeftijd uitbetaalt.
Net zoals nieren bij het ouder worden, zeker als er hoge bloeddruk is/was minder goed werken, maar er meestal geen sprake is van problemen, zo kan het geheugen af en toe haperen, stroever werken zonder dat u zich zorgen hoeft te maken.
Algemene preventieve maatregelen om het brein zo gezond mogelijk te houden vindt u volop op internet. De mogelijkheden van internet en het hebben van een tablet met wifi zijn geweldig bij toename van loop- en geheugenproblemen.
Maar ik geef u als wat gedurfde suggestie mee om te zoeken naar een dansactiviteit bij u in de buurt. Dansen is een prachtige belevingsgerichte activiteit waarbij muziek, emotie, sociaal contact en beweging wordt gecombineerd en waarbij je niet zozeer je rationele brein gebruikt maar juist meer je emotionele brein.
Misschien wilt u